Psixi sağlamlıqla ilə bağlı müzakirələr bir çox cəhətdən əsaslı şəkildə dəyişib və bu, müsbət haldır. Biz indi travmanın insan tərəfindən törədilmiş hadisələrin, təbii fəlakətlərin, cinsi zorakılığın, müharibənin və siyasi zorakılığın və s. insan psixi sağlamlığına ciddi zərər verən və dərin empatiya, xüsusi qayğı tələb edən reallığını etiraf edirik.

Lakin müasir cəmiyyətdə təhlükəli bir tendensiya yaranıb: gündəlik həyatın həddindən artıq patalojiləşdirilməsi.“Travma” etiketi o qədər genişləndirilir ki, həqiqi əzablara laqeyd yanaşmaqla yanaşı, insan ləyaqətinin ən vacib elementi olan şəxsi məsuliyyəti də sarsıdır.

Hər çətin hiss, mənfi davranış və ya mədəni qarşıdurma klinik travma deyil. Hər bir hissi, reaksiyanı və seçimi keçmiş travma ilə əlaqələndirməyə çalışdıqda faktiki olaraq travma determinizmi ilə yaradırıq. Bu çərçivə fərd üçün cəlbedicidir, çünki dərhal günahdan azad olmaq imkanı verir, lakin bunun ağır bir qiyməti var. Əgər davranışım tamamilə keçmiş bir hadisə ilə müəyyən edilirsə, indi onu dəyişdirmək üçün imkanı və məsuliyyəti olmadığını düşünür. Yalnız keçmişin səbəbiyyətinə diqqət yetirməklə, üzləşdiyimiz çətinliklərdən asılı olmayaraq, yaxşı insan olmağa, düşüncələrimizi idarə etməyə və etik davranış seçməyə yönəlmiş mənəvi öhdəliyi də rədd edirik. İnsan davranışı yalnız travmatik reaksiyadan ibarət deyil; həm də düşüncələrin, təbiətin, təcrübənin və seçimlərin məhsuludur.

İndi, bir fərdin qeyri-sağlam və zərərli rəftar formaları üzləşməsi, məsələn, qışqırmaq və ya cəzalandırma (məs. uşağa şillə vurmaq) retrospektiv olaraq avtomatik klinik olaraq müəyyən edilmiş travma kimi qiymətləndirilir.

Bu, bir növ süni travma yaradılmasıdır və diaqnostik həddi aşma formasıdır.

Travma təkcə hadisə ilə deyil, həm də insanın mübarizə aparmaq qabiliyyətini məhv edən, hiper-oyanma və yayınma kimi davamlı simptomlara səbəb olan həddindən artıq psixofizioloji təsiri ilə müəyyən edilir. Biz anlamalıyıq ki, psixoloji travma üçün hədd fərdi olaraq çox dəyişkəndir. Bir insanda sinir sisteminin nizamsızlığına səbəb olan şey, başqasını alt-üst etməyə bilər. Bir insan üçün psixoloji travma yaradan hadisə başqa insan üçün yaratmaya bilər.

Buna görə də, peşəkar diaqnostika və qiymətləndirmə tələb edir.  Bu incə və detallı qiymətləndirməni aparmamaq və əvəzində etiketi ümumiləşdirmək, fərdin dözümlülük qabiliyyətini kölgədə qoyan təhrif olunmuş qavrayış çərçivəsinə səbəb olur.

Terapevtik Tələ: Zədə Şəxsiyyətini Qidalandırmaq

Ən kritik problem, bəzi praktikantların əlaqə qurmaq cəhdi ilə şəxsi hesabatlılığa yol verməyən bir mesajı təsdiqləyərək təcrid olunmuş bir bağ qurduqları terapevtik məkanda yaranır: “Bunların heç biri sənin səhvin deyil; seçimlərində və reaksiyalarında heç bir iradən yox idi.”

Terapevt keçmiş zədəni təsdiqləməli olsa da, etik və effektiv qayğı iradəni bərpa etmək üçün sürətli bir dönüş tələb edir. Cari məsuliyyətin bütün müzakirələrini aradan qaldıran bir əlaqə, zədəyə yönəlmiş sabit bir şəxsiyyət və eksklüziv olaraq xarici səbəbiyyətə diqqət yetirməyə risk edir.

Bu dinamika qeyri-ixtiyari olaraq sosial təcridə səbəb olur. Fərdi daimi olaraq keçmiş zədəsi ilə müəyyən edilmiş kimi çərçivələndirərək, terapevtik əlaqə təhlükəsiz, lakin nəticədə məhdudlaşdırıcı bir qabarcığa çevrilir. Fərd “Davranışımdan mən məsuliyyət daşımıram, özümü qorumalıyam.” deyərək xarici, hesabatlı dünya ilə əlaqə qurmaq üçün zəruri olan münasibət bacarıqlarını itirir və bu da parçalanmış aidiyyət hissinə səbəb olur.

Psixoloji bərpanın əsas məqsədi fərdi üzərində hərəkət edilən vəziyyətdən hərəkət edən vəziyyətə keçirməkdir. Bu, fərdin nəzarətin yerini geri almasını və yetkin həyata xas olan məsuliyyəti qəbul etməsini tələb edir: keçmişi ssenari deyil, kontekst kimi istifadə edərək, öz düşüncələrini idarə etmək, davranışlarını tənzimləmək və özünü təkmilləşdirməyə can atmaq.

Hər şey travma deyil, hər stresli hadisə psixoloji travmaya səbəb olmaya bilər və belə olsa belə, bizim cəhdimiz fərdi o travmanın yaratdığı simptomlardan effektiv şəkildə azad etməkdir, bütün məsuliyyət və iradəsini almaq, sosial təcrid etmək və ya zədə mərkəzli şəxsiyyət yaratmaq deyil.