Azərbaycanliyam və Partnyorum Avropalıdır. Münasibətimi Gücləndirməyin Yolları

Bir çox irqlərarası münasibətlər hər iki partnyorun eyni mədəni keçmişi paylaşdığı münasibətlərlə müqayisədə daha çox həssaslıq tələb edən unikal problemlərlə üzləşir. Bu problemlər əsasən mədəni fərqlərdən qaynaqlanır. Gəlin Azərbaycan və Avropa mədəniyyətləri, mədəni nəzəriyyələri və yaşanmış təcrübələr obyektivindən daha yaxından nəzər salaq.

Azərbaycan Mədəniyyəti: Dağılmaqda Olan Kollektivizm

Azərbaycan kollektivist dəyərlərə söykənir, burada qrup, məsələn, ailə, icma və ya millət fərddən üstündür. Bu, qərarların necə qəbul edilməsindən tutmuş, yaxın ailə əlaqələrinin saxlanmasının vacibliyinə qədər həyatın bir çox aspektində özünü göstərir. Bununla belə son illərdə nəzərə çarpacaq bir dəyişiklik baş verir, çünki insanlar şəxsi məqsədləri və müstəqilliyi prioritetləşdirməyə başlayıb və bu, xalis kollektivizmin artıq hamıda rezonans doğurmadığını göstərir.

Bu dəyişikliyə baxmayaraq müəyyən ənənələr Azərbaycan mədəniyyətində dərin kök salıb. Məsələn, Azərbaycanda əksər insan istər ailə məclisi, istər toy, istərsə də dostlarla təsadüfi şam yeməyi olsun yığıncaqları sevir. Bu tədbirlər adətən yüksək səsli musiqi, yeməklər və təqdimata diqqətlə yanaşma ilə xarakterizə olunur.

Görünüş mədəniyyətimizdə böyük əhəmiyyət kəsb etdiyi üçün evlərimizin ləkəsiz və qonaqpərvər olması gözlənilir. Bir çoxumuz dünyaya “mükəmməl” bir görüntü təqdim etmək üçün təzyiq hiss edirik, bəzən hətta mühakimə oluna biləcəyimizdən qorxduğumuz tərəflərimizi gizlədirik.

Fiziki toxunuş başqa bir mühüm mədəni göstəricidir. Yaxın dostlar və ailə arasında toxunma sevgi və istiliyi ifadə etmək üsuludur. Bununla belə, əks cinsin nümayəndələri arasında əlaqə kontekstdən və tanışlıq səviyyəsindən asılı olaraq çox vaxt məhdud olur və hətta tabu ola bilər. Təssəvür edin, bu mədəniyyəti bilməyən biri üçün nə qədər mürəkkəb kontekstdir.

Avropa Mədəniyyəti: Fərdilik və Azadlıq

Avropa böyük və müxtəlifdir, bir sıra millətləri və mədəniyyətləri əhatə edir, lakin biz bir çox avropalıların paylaşdığı bəzi əsas dəyərləri ümumiləşdirə bilərik. Fərdilik, insan hüquqları və şəxsi azadlıq yüksək qiymətləndirilən dəyərlərdəndir. İnsanlar özlərini olduqları kimi qəbul etməyə təşviq olunur.

Bir çox Avropa mədəniyyətində icma və milli kimlik vacib olsa da, fərd üzərində güclü vurğu var. Şəxsi fikirlərə, ehtiyaclara və sərhədlərə hörmət edilir və özünü ifadə etmək müsbət bir keyfiyyət kimi qəbul edilir. Bu, bəzən qrup harmoniyası və kollektiv uğurun şəxsi istəklərdən üstün tutulduğu Azərbaycan təfəkkürü ilə ziddiyyət təşkil edə bilər.

Bu fərqlər münasibətlərdə maraqlı, lakin çətin dinamika yaradır. Məsələn, azərbaycanlı partnyor müntəzəm ailə səfərləri, böyük yığıncaqlar və ya güclü sevgi nümayişi gözləyə bilər, avropalı partnyor isə şəxsi məkana, müstəqilliyə və ya yaxınlığı ifadə etmək üçün daha təmkinli üsullara üstünlük verə bilər.

Bu mədəni dəyər toqquşması mahiyyət etibarilə pis deyil, sadəcə olaraq fərqlidir. Və bu fərqləri başa düşmək irqlərarası münasibətlərdə onları uğurla idarə etmək üçün ilk addımdır.

1. Maliyyə, Gender Rolları və Gözləntiləri

Azərbaycanda ənənəvi gender rolları münasibətlərdə maliyyə gözləntilərinə ciddi şəkildə təsir edir. Bu normalar tədricən inkişaf etsə də, ölkənin bir çox yerlərində güclü təsir altında qalır. Ənənəvi olaraq kişilərin maliyyə məsuliyyətlərini öz üzərinə götürməsi gözlənilir – əksər xərcləri ödəmək, ağır əşyaları daşımaq və hədiyyələr almaq qayğı və gücü göstərmək üçün bir yol olaraq görülür.

Digər tərəfdən qadınlar bir əsr boyu təhsil və iş imkanlarına çıxış əldə etmələrinə baxmayaraq çox vaxt yer və ya ictimai gözləntilərə görə məhdudiyyətlərlə üzləşir. Kiçik şəhərlərdə və kəndlərdə bir çox iş ya fiziki cəhətdən tələbkardır, ya da mədəni baxımdan qadınlar üçün yararsız hesab edilir. Nəticədə, bəzi qadınlar münasibətlərdə bərabər maliyyə məsuliyyətini bölüşmək üçün maliyyə müstəqilliyinə malik olmaya bilər.

Bunun əksinə olaraq Avropa mədəniyyətləri maliyyə sahəsində gender bərabərliyini vurğulamağa meyllidir. Cütlüklərin hesabları bölməsi, kimin ödəyəcəyini dəyişməsi və ya hətta tamamilə ayrı maliyyə saxlaması qeyri-adi deyil. Bunun kökü çox vaxt bərabərlik dəyərindədir – bərabər əmək haqqı, bərabər iş saatları və hər iki partnyorun bacardıqları zaman bərabər töhfə verməli olduğuna inam.

Digər mühüm amil isə tərbiyədir. Bir çox Avropa qadınları fiziki və maliyyə müstəqilliyi hissini gücləndirən idman, yürüyüş və düşərgə kimi fəaliyyətlərlə məşğul olaraq böyüyür. Onlar öz çantalarını daşımağa, öz səfərlərini planlaşdırmağa və maliyyə qərarlarını avtonom şəkildə qəbul etməyə vərdiş ediblər. Bu, bəzən azərbaycanlı partnyorlar, xüsusən də daha ənənəvi şəraitdə yetişdirilənlər üçün yad və hətta narahat ola bilər.

2. Fiziki Fəaliyyətlər: Açıq Hava ilə Fərqli Bir Əlaqə

Azərbaycanda fiziki fəaliyyət, xüsusən də idman və ya açıq hava fəaliyyəti formasında mədəniyyətə adətən yaddır. Maliyyə məhdudiyyətləri, məhdud imkanlar və sağlamlığa ənənəvi münasibət ucbatından bir çox azərbaycanlı o qədər də fiziki aktiv deyil, xüsusilə də uşaqlıq dövründə Azərbaycan təbii gözəlliklərə – dağlara, çaylara və dənizə malik olsa da, bir çox insanlar hələ də hiking, düşərgə və ya velosiped sürmək kimi açıq fəaliyyətlərə nisbətən yenidirlər, fitness hələ gündəlik həyatın geniş yayılmış bir hissəsi deyil. Gəzinti ən çox yayılmış məşq formalarından biri olaraq qalır. Bir çox insan nəqliyyat üçün piyada gedir və bu, fiziki cəhətdən faydalı olsa da, idman zalına getmək və ya velosiped sürmək kimi strukturlaşdırılmış fəaliyyətlər kimi sağlamlıq və fitnessə eyni əhəmiyyət vermir.

Eyni zamanda, tərləmə ideyası çox vaxt arzuolunmaz, hətta bir qədər utanc verici bir şey kimi qəbul edilir. İnsanlar tərlədikdə özlərini narahat hiss edə bilər və bu, fiziki fəaliyyətə gəldikdə mədəni maneə ola bilər.

Digər tərəfdən, Avropada fiziki fəaliyyət gənc yaşlardan təşviq edilir və bu, gündəlik həyata daxil edilir. Avropalı uşaqlar hər cür hava şəraitində çöldə oynayır – velosiped sürmək, gəzinti və ya hətta qarda saatlarla oynamaq bura daxildir. Bir çox Avropa ölkə məktəblərində açıq fəaliyyətlər kurrikulumun məcburi hissəsidir və uşaqlar hətta temperatur -10°C və ya daha aşağı düşsə belə, saatlarla çöldə keçirir. Bu, təkcə fiziki güc deyil, həm də açıq havada məşq və fiziki dözümlülüyü qiymətləndirən düşüncə tərzini formalaşdırır.

Beləliklə, təsəvvür edin ki, bu səviyyəli fiziki fəaliyyətə öyrəşməyən azərbaycanlı partnyordan avropalı tərəfdaşı səhər saat 6-da şaxtalı havada qaçmağa getməyi xahiş edir. Azərbaycanlı tərəfdaş üçün bu, ağlabatan ideya kimi görünməyə bilər. Çünki ola bilər ki, valideynləri onun üşüyə biləcəyindən qorxaraq yağışda məktəbə yola salmaqdan çəkinərdilər. Beləliklə, Azərbaycanlı partnyor hətta Avropalı partnyorun onun sağlamlığına diqqət etmədiyini düşünə bilər, bu da narazıçılığa səbəb ola bilər.

3. Fiziki Təmas Və Qaydalar

Fiziki təmas müxtəlif mədəniyyətlərdə dərin şəkildə yerləşmiş sosial və mədəni normaları əhatə etdiyindən ən mürəkkəb və həssas nüanslardan biri ola bilər. Avropa mədəniyyətləri əhəmiyyətli dərəcədə fərqlənsə də, burada Azərbaycan mədəni normları ilə müqayisəli bəzi ümumi fərqliliklər var:

• Şəxsi Məkan:
• Bir çox Qərb mədəniyyətində yaxın olmayan insanlar arasında, söhbət edərkən əhəmiyyətli fiziki məsafənin saxlanması ilə bağlı yazılmamış qayda mövcuddur. Söhbətlər adətən əl məsafəsində aparılır və təsadüfi fiziki təmas nadirdir — spirtli içkilər istisna olmaqla, bu sərhədlər müvəqqəti olaraq poza bilər.
• Azərbaycanda insanlar ümumiyyətlə ünsiyyət zamanı daha fiziki yaxın olurlar. Dostlar və hətta tanışlar arasında Qərbi Avropalılar üçün rahat olmayan məsafələr görmək adi haldır.
• Dostluq Dinamikası:
• Avropada dostluqlar tez-tez cins fərqlərini nəzərə almır. Əks cinsdən olan dostlar qucaqlaşa və ya hətta yanaqdan öpüşlə salamlaşa bilərlər, bu ölkəyə və fərdlərin seçimlərinə görə dəyişir.
• Azərbaycanda əks cinsdən olan dostlar arasında fiziki təmas daha az rast gəlinir və mədəni baxımdan qəbul olunmur. Əhəmiyyətli məsafənin saxlanılması uyğun və nəzakətli hesab edilir.
• İctimai Məkanlarda Sevgini Göstərmək (PDA):
• Bir çox azərbaycanlı kişi ictimai yerlərdə fiziki sevgini göstərməkdən çəkinir. Cütlüklər xüsusilə valideynlər və ya qohumlar yanındaykən bir-birindən müəyyən məsafədə olmağa çalışırlar. Bu mədəni gözləntilər təvazökarlıq və hörmətlə bağlı ənənələrdən qaynaqlanır.
• Bir çox Avropa ölkəsində PDA daha geniş qəbul edilə bilər və normallaşa bilər. (Yenə də fərqli mədəniyyətlər və şəxsi seçimi nəzərə almaq vacibdir) Bəzi yerlərdə cütlüklərin əl-ələ tutması, qucaqlaşması və hətta öpüşməsi adi haldır. Partnyorlardan biri başqa insanların yanında məsafəli olduqda anlaşılmazlığa səbəb ola bilər. Fərd bu məsafəni sevgi çatışmazlığı kimi şərh edə bilər, hərçənd bu, belə niyyətlə nəzərdə tutulmamış ola bilər. Buna görə də açıq ünsiyyət əhəmiyyətlidir.

Mədəni Fərqləri Anlamaq Üçün Tövsiyələr

• Gözləntiləri Aydınlaşdırın: Əgər tərəflərdən biri fiziki təmasın daha az yayıldığı bir mədəniyyətdən gəlirsə, hər iki tərəfin nə ilə rahat olduğunu danışmaq vacibdir.
• Sərhədlərə Hörmət Edin: Fiziki təmasla bağlı hər iki tərəfin sərhədlərini başa düşmək və hörmət etmək güvən və yaxınlıq qurmağa kömək edə bilər.
• Ailə Gözləntilərini Müzakirə Edin: Valideynlər və ya qohumlarla fiziki məsafədən narahatlıq varsa, mədəni normlarla bağlı açıq bir müzakirə bu fərqi aradan qaldıra bilər.
• Orta Yol Tapın: Cütlüklər həm ictimai, həm də xüsusi yerlərdə hər iki tərəfin özünü rahat hiss edəcəyi səviyyədə fiziki sevgini tapmaq üçün birlikdə çalışa bilərlər.

4. Valideynlərin Münasibətdə Rolu

Valideynlərin münasibətlərdə iştirakı Azərbaycan və bir çox Avropa ölkələri arasında ən bariz mədəni fərqlərdən biridir. Azərbaycanda valideynlərin övladlarının həyat yoldaşı seçimi zamanı onların razılığını almaqlarını gözləməsi adi haldır. Bu gözlənti sadəcə nəzarətlə bağlı deyil; əksinə, dərin köklərə sahib mədəni normalardan və praktik həyati təcrübələrdən qaynaqlanır.

Bir çox azərbaycanlı valideyn övladlarını böyüdərkən həm maliyyə, həm də emosional çətinliklərlə üzləşib. (Bu isə uşaqların günahı deyil.) Uzunmüddətli maliyyə planlaması hər zaman geniş yayılmış bir yanaşma deyil və ev təsərrüfatlarında spontan qərar qəbul etmə müşahidə olunur. Belə bir mühitdə, valideynlər öz həyatlarını qurban vermiş hiss edir, övladlarının həyatında yönləndirici rol alır və yaşları ilə təcrübələrinin onları daha müdrik etdiyinə inanırlar. Nəticədə, münasibətlər də daxil olmaqla vacib məsələlərdə söz sahibi olmaq hüququna sahib olduqlarını düşünür.

Digər tərəfdən, Avropa ailələri çox vaxt fərqli şəkildə fəaliyyət göstərir. Uşaqlar kiçik yaşlarından müstəqil qərarlar qəbul etmək üçün adətən resurslar əldə edir. Yetkin yaşa çatanda onlar artıq valideynlərin müdaxiləsinə ehtiyac duymadan öz partnyorlarını seçməyə qadir hesab olunur. Bir çox Avropa ailəsində valideynlər daha çox övladlarının seçimlərini qeyd etməyə və emosional dəstək verməyə diqqət yetirir. Maliyyə müstəqilliyi də erkən yaşlardan təşviq edilir və bir çox gənc universitet illərində evi tərk edərək öz yollarını yaratmağa çalışır.

Bu mədəni fərq Azərbaycanlı-Avropalı münasibətlərdə gərginlik yarada bilər. Avropalı partnyor avtonomiyaya üstünlük verərək münasibətə dair vacib qərarları müstəqil qəbul etməyi gözləyə bilər. Onlar azərbaycanlı partnyorun valideynlərin müdaxiləsini qəribə və ya hətta aqressiya ilə qarşılaya bilər. Azərbaycanlı tərəfdaş üçün isə valideyn razılığı almaq hörmət göstəricisi və cütlük olaraq irəliləmək üçün zəruri bir addım kimi qəbul edilə bilər.

Bu fərqləri idarə etmək empatiya və açıq ünsiyyət tələb edir. Hər iki tərəf özlərindən gəldiyi dəyər sistemlərini tanımalı və onların səbəblərini başa düşməlidir. Ailə ənənələrinə hörmətlə yanaşmaqla yanaşı, cütlük olaraq avtonomiyanı qorumaq arasında tarazlıq tapmaq vacibdir. Qarşılıqlı anlaşma ilə bu fərqlər maneə deyil, böyümək üçün fürsətə çevrilə bilər.

Bədən Funksiyaları Haqqında Mövzular və Tabular

Azərbaycanda bədən funksiyaları ilə bağlı bəzi mövzular, xüsusilə də partnyorlar arasında söhbət zamanı adətən şəxsi və hətta tabu hesab edilir. Partnyorunuzdan tualet təcrübəsi barədə soruşmaq, bədən səsləri haqqında açıq danışmaq və ya sadəcə kiminsə yanında burun silmək uyğunsuz və ya utandırıcı qəbul edilə bilər. Belə mövzular çox vaxt ya ümumiyyətlə müzakirə olunmur, ya da gizli şəkildə həll edilir. Bu cür hallar hətta romantikanı itirmək və ya iyrənc olmaq kimi də qiymətləndirilə bilər.

Bunun əksinə olaraq Avropanın bir çox mədəniyyətlərində bu mövzular daha açıq və praktik yanaşma ilə qarşılanır. Bədən funksiyaları həyatın təbii bir hissəsi kimi qəbul edilir və uyğun sərhədlər çərçivəsində müzakirə olunması narahatlıq yaratmır. Hətta bu, bir-birinə daha yaxınlaşmağın və partnyorun sağlamlığına qayğı göstərməyin təbii prosesi kimi görülür. Məsələn, avropalı partnyor sizin gündə neçə dəfə tualetə getməyini soruşursa, demək ki, sizin sağlamlığınız onun üçün əhəmiyyətlidir.

Düzünü desəm, mən heç vaxt ictimai yerdə və ya kimsə yanında olanda burnumu silə bilmirdim, çünki burnunu təmizləyərkən səs çıxarmaq ayıb sayılırdı. Baxmayaraq ki, Avropada bir müddət yaşamışam bu uzun müddət belə də davam etdi. Amma partnyorum mənə bir az uşaqsayağı və zarafatla “burun səsli təmizləmək” mövzusunda təşviq edirdi. Zamanla mən də bunu normal qəbul etməyə başladım. Həm də bu düzü daha məntiqli gəlməyə başladı.

Bu mədəni fərq bəzən münasibətlərdə anlaşılmazlığa səbəb ola bilər. Azərbaycanlı partnyor belə açıqlığı qeyri-adi və ya narahatedici hesab edə bilər, Avropalı partnyor isə bu cür söhbətlərin qarşısının alınmasını lazım olmayan maneə kimi görə bilər. Hər iki tərəfin baxışlarına hörmət edərək tarazlıq tapmaq çox vacibdir. Rahatlıq səviyyəsi və sərhədlər haqqında açıq danışmaq bu fərqi idarə etməyə və hər iki tərəfin anlaşıldığını və hörmət edildiyini hiss etməsinə kömək edə bilər.

Xülasə

Bir daha xatırlatmaq istəyirəm ki, Avropa müxtəlif mədəniyyətlərə malik böyük bir qitədir. Məqaləmi mümkün qədər ümumiləşdirilmiş şəkildə və qərəzsiz təqdim etməyə çalışdım. Buna görə də oxuyarkən və bəzi təklifləri tətbiq edərkən partnyorunuzun mənsub olduğu ölkəni, şəxsi seçimlərini nəzərə alın və əlbəttə ki, fərziyyə etmədən əvvəl hər zaman soruşun.

Mədəniyyətlərarası münasibətlər bu fərqliliklər səbəbindən həssas ola bilər, lakin statistikalara nəzər salsaq, hətta eyni mədəniyyətdən olan cütlüklərin də boşanma halları günbəgün artır. Buna görə də bu fərqləri mənfi kimi deyil, öyrənmək, inkişaf etmək və əylənmək üçün müxtəlif və immersiv bir təcrübə kimi görməyə çalışın.

Münasibət eyni mədəniyyətdən də, fərqli də olsa, şəfqət, anlayış və açıq ünsiyyət demək olar ki, hər bir münasibətin xilasedicisidir.

Sabina Nazarova, Psixoloq