Elmi Əsaslı Terapiya Nədir?

Biz sübuta əsaslanan təcrübə və terapiya üsulları haqqında çox eşidirik, lakin onların nə demək olduğunu tam başa düşə bilmirik. Əgər terapiyada sadəcə danışırıqsa, bunu necə “sübut etmək” olar və sübut nə üçün vacibdir? Gəlin, buradan başlayaq.

Sübut əsaslı təcrübə insanların ehtiyaclarını, üstünlüklərini və mədəni gözləntilərini ödəmək üçün uyğunlaşdırılmış tədqiqata əsaslanan müalicələri tətbiq edir. Bu müalicələr effektiv nəticələri sübut edən randomizə edilmiş kontrol və ya bir sıra nümunə araşdırmalarında ciddi şəkildə sınaqdan keçirilir. Burada biz yüz minlərlə tədqiqatdan danışırıq. Araşdırmaların müsbət nəticələri əsas səhiyyə təşkilatları tərəfindən təsdiqlənərək onları etibarlı və təhlükəsiz hesab edir.

Nümunə

Ən məşhur sübuta əsaslanan yanaşmalardan biri olan Koqnitiv Davranış Terapiyasını (KDT) nəzərdən keçirə bilərik. KDT-ni təsdiqləmək üçün tədqiqat Təşviş Pozuntusu olan iki qrup insanı əhatə edir. Bir qrup KDT alır, digəri isə heç bir müalicə almır və ya fərqli bir müdaxilə növü məsələn, Hipnoterapiya alır. Tədqiqatçılar nəticələri müqayisə edərək onların narahatlıq səviyyələrini, mübarizə mexanizmlərini və müalicədən əvvəl və sonra həyat keyfiyyətini ölçür. Araşdırmalar göstərir ki, Koqnitiv Davranış Terapiyası Hipnoterapiyaya və ya heç bir müalicəyə məruz qalmamağa nəzərən təşvişi əhəmiyyətli dərəcədə azaldır və həyat keyfiyyətini artırır.

Elm və Araşdırmalardan Öncə Terapiya

Terapiya elmi baxışı olmadan çox əvvəl mövcud olub. İlk vaxtlarda xüsusilə Ziqmund Freydin dövründə terapiya əsasən eksperimental xarakter daşıyırdı. Standartlaşdırılmış üsullar və ya aydın etik qaydalar olmadığı üçün o dövrlərdə terapiya uyğunsuz və ya hətta zərərli ola bilirdi. Freydin psixoanalizi bəzən təsirli nəticələr verirdi, lakin bugünkü quruluşumuz və sınaqlarımız yox idi. Məsələn, Freydin “sərbəst çağırış” texnikası – xəstələrdən öz düşüncələri haqqında sərbəst danışmağı istəmək – o zaman yenilikçi bir metod idi, lakin onun effektivliyini ölçmək üçün sistematik bir üsul yox idi. Beləliklə bu metod bəzən mənalı anlayışlara səbəb ola, bəzən xəstələrin hədsiz və ya səhv başa düşüldüyünü hiss etdirə və bəzən də əlaqəsi olmayan digər ciddi problemlər yarada bilirdi. İndiki araşdırmalar sübut edib ki, psixoterapiyada sərbəstlikdən çox, sistemlilik həm vaxt və xərc, həm də effektivlik baxımından əhəmiyyətli rol oynayır.

Sübut olunmamış və ya limitli araşdırılmış hər bir terapiya metodunda iştirak edən fərd bir eksperiment rolunu daşıyır.

Elmi Əsaslı Terapiyanın Üstünlükləri

Sübut əsaslı terapiya fərdlər və psixi sağlamlıq mütəxəssisləri üçün çoxsaylı üstünlüklər təqdim edir və onu psixi sağlamlıq xidmətində qızıl standart halına gətirir. Təsdiqlənmiş metodlara əsaslanmaq elm və təcrübə arasındakı boşluğu aradan qaldırır, müalicələrin həm effektiv, həm də etik cəhətdən düzgün olmasını təmin edir:

Effektivlik: Sübutlara əsaslanan metodlar ciddi tədqiqatlarla dəstəklənir və onların Təşviş, Depressiya, OKP və s. kimi spesifik psixi sağlamlıq vəziyyətləri üçün effektiv olmasını təmin edir.
Təhlükəsizlik və Etibarlılıq: Bu yanaşmalar sınaqdan keçmiş və standartlaşdırılmış texnikalara əməl etməklə riskləri minimuma endirir, zərər ehtimalını azaldır.
Fərdi Ehtiyaclara Uyğunlaşmış: Sübut əsaslı təcrübələr fərdi üstünlükləri, mədəni dəyərləri və xüsusi problemləri nəzərə alaraq terapiyanı daha fərdiləşdirir.
Daha Sürətli Nəticələr: Təsdiqlənmiş metodlara diqqət yetirməklə fərdlər sınaqdan keçirilməmiş üsullarla müqayisədə müsbət dəyişiklikləri daha tez yaşayır.
Etik Təcrübə: Dəlillərə əsaslanan yanaşmalardan istifadə edən terapevtlər peşəkar və elmi standartlara riayət etməklə fərdlərin rifahına üstünlük verir.
Terapevtlər arasında ardıcıllıq: Bu üsullar standartlaşdırıldığı üçün fərdlər görüşdükləri terapevtdən asılı olmayaraq oxşar keyfiyyət və nəticələr gözləyə bilər.
Yeni Tədqiqata Uyğunlaşma: Sübut əsaslı terapiya yeni tapıntılarla inkişaf edir, müalicələrin aktual qalmasını təmin edir.
Xərc: Effektiv, sübut edilmiş müdaxilələrə diqqət yetirməklə fərdlər terapiyaya daha az vaxt və pul sərf edir.
Artan Güvən: Terapiya metodunun ekspertlər tərəfindən sınaqdan keçirildiyini və təsdiqləndiyini bilmək müalicə prosesinə inam yaradır.

Limitli Araşdırılan Terapiya Riskləri

Terapiya sübuta əsaslanmadıqda təhlükəli ola bilər. Məsələn, hipnoterapiya fobiyaların müalicəsi üçün faydalı ola bilər, lakin dissosiativ pozuntular məsələn, Derealizasiya və Depersonalizasiya yaşayan insanlar üçün riskli olduğu sübut olunub və simptomları şiddətləndirə bilər. Tədqiqat olmadan terapevtlər faydasız və hətta zərər verə biləcək üsullardan istifadə edə bilər. Buna görə dəlillərə əsaslanan yanaşmalar çox vacibdir – onlar fərdlər üçün təhlükəsizlik təmin edir və etibarlı nəticələri təmin edir.

Psixoterapiyanın, xüsusilə elmi əsaslı terapiyanın get gedə inkişaf etdiyini müşahidə edə bilərik. Çünki digər metodlara nəzərən düzgün tədbiq edildikdə terapiya bir çox mental sağlamlıq problemlərinin müalicəsində ən təhlükəsiz və invaziv olmayan bir yanaşma təqdim edir.

Yəni sübuta əsaslanan terapiya yalnız trendi izləməkdən ibarət deyil və onları mümkün qədər əhatəli və effektiv etmək üçün terapevtik üsulları sınaqdan keçirməyə və uyğunlaşdırmağa davam etmək çox vacibdir.

Azərbaycanda sübuta əsaslanan terapiyanın anlaşılması və təbliği xüsusilə vacibdir.

Psixi sağlamlıq sahəsi hələ də böyüyür və bir çox təcrübələr hələ tam olaraq tədqiqat və ya standartlaşdırılmış metodlara əsaslanmaya bilər. Terapiya axtarırsınızsa, terapevtinizdən istifadə etdikləri üsullar və bu yanaşmaların elmi tədqiqatlar vasitəsilə təsdiq edilib-edilmədiyini soruşun. Sübutlara əsaslanan terapiya təkcə qlobal standart deyil, bu, psixi sağlamlığınız üçün qorunmadır.

Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı (ÜST) və ya sübuta əsaslanan psixi sağlamlıq təcrübələrini təbliğ edən regional təşkilatlar kimi beynəlxalq resursları araşdıraraq özünüzü maarifləndirməyə vaxt ayırın. Məlumat almaqla siz yüksək keyfiyyətli qayğının tərəfdarı ola və Azərbaycanda təhlükəsiz, effektiv psixi sağlamlıq xidmətlərinin inkişafına töhfə verə bilərsiniz.